Abstrakt

Vilson xəstəliyi P-tipli mis ATF-aza zülanını kodlayan ATP7B genindəki mutasiya hesabına qaraciyəri, sinir sistemini, gözü, böyrəkləri və digər orqanları zədələyən autosom ressisiv yolla ötürülən genetik mis mübadiləsinin pozulmasıdır. Diaqnozu klinik əlamətlər, laborator analizlər və molekulyar genetik testlə qoyulur. Klinik simptomlar misin müxtəlif toxumalara çökməsi hesabına baş verir. Klinikasına görə bir çox xəstəliklərə bənzəyir, nadir rast gəlindiyindən çox vaxt gözdən qaçırılır. Müalicəsi mislə zəngin qidaların menyudan çıxarılması,mis şelatorlarından istifadə və qaraciyər transplantasiyasıdir

Əsas mətn

Giriş
Vilson xəstəliyi və ya hepatolentikulyar degenerasiya ilk dəfə 1912-ci ildə Samuel Alexander Kinnier Wilson tərəfindən tapılan mis mübadiləsinin nadir genetic bir defektidir. Xəstəliyin görülmə sıxlığı təxminən 1/5.000-30.000-dir.Vilson xəstəliyi ilə əlaqəli mutasiya daşıyıcıları əhalinin təxminən 1/90 ilə 1/180 arasında görülür.Xəstəlik əsasən 3-55 yaş arasında aşkar edilir amma hər yaşda görülə bilər. 1993-cü ildə bu xəstəliyin 13-cü xromosomdakı ATP7B genində olan mutasiyalar hesabına olduğu aşkar edildi. Bu P-tipi ATFaz mis trasportunda iştirak edir, hepatositlərin misi eksportunda vacibdir.Bu səbəblə mis hepatositdən kənarlaşdırıla bilmir və qaraciyərdə hepatic steatoz, xronik hepatit, sirroza səbəb olur. Mis toplantıları əsasən ilk olaraq qaraciyəri zədələdikdən sonra sinir sistemində də bazal nüvələrə çökür.Buna görədə müxtəlif hərəki problemlər,danışıqda və ruhi sferada dəyişikliklərlə özünü göstərir.Gözdə buynuz qişaya çökərək Kayser- Fleisher halqası əmələ gətirir.

Klinik təcrübi hal.
1999 təvəllüdlü xəstə klinikamıza baş ağrıları, vokal və motor tiklərlə müraciət etmişdir.Xəstənin anamnezində ailənin ikinci uşağı olduğunu və doğuşun ağır keçdiyini asfiksiya ilə doğulduğunu qeyd edir. 2009-cu ildən belə şikayətlərinin olduğunu deyir.Ailə anamnezində anası və bacısında qaraciyər problemləri olduğunu ,Vilson xəstəliyi diaqnozu qoyulduğunu və bu səbəbdən vəfat etdiklərini bildirir. Müayinədə xəstə skleralar subikterikdir, dəri və selikli qişaların rəngi adidir. Ürək tonları karlaşıb. Arterial təzyiq 110/70. Nəbzi dəqiqədə 75 vurğudur.Qarnın palpasiyasında qarın yumşaqdır qaraciyər dalaq əllənmir, sağ qabırğaaltında diskamfort hiss edir.Nevroloji müayinə zamanı konvergensiyanın zəifləməsi, Vətər refleksləri zəifləyib-diz refleksienib. Patoloji reflekslər yoxdur.Romberq vəziyyətində dayanıqlıdır.Burun barmaq sınağı normaldır.Üzdə boyunda çiyində əzələ dartınmaları və qeyri iradi vokal tiklər qeyd olunur. Emosional labildir,əsəbidir.

TAM ABDOMEN USM
QARACİYƏR sağ payı ölçüsü 110x85 mm N-150 mm-ə qədər, sol payı 65x68 mm N-100 mm-ə qədər. Kənarları hamar,exostrukturu homogender.
Öd kisəsi ölçüsü 49x20mm N(40-100 x 15-45mm)Forması armudvaridir,divar qalınlığı artmış konkrement və çöküntü yoxdur. Dalağın uzunluğu 101 mm (N 80-120) eni 60 mm (N 50-70).Exostrukturu homogendir. Böyrəklərin ölçüləri: sağ 117x37 mm sol 106x46 mm N(90-120 mm) Kənarı hamardır, kasa-ləyən sistemi genişlənməyib konkrement yoxdur.

LABORATOR ANALİZLƏR
WBC4.67, RBC 4.4, HGB 13.3, HCT 39.6 (N 40-52) PLT 195 EÇS 5
ALT 33, AST 42 GGT N Bilirubin (Total) 3.47 mg/dL N( 0.2-1.3 mg/dL) , Qeyri-düz bilirubin 2.96 mg/dL N( <0.9 mg/dL) , düz bilirubin 0.51 mg/dL
Albumin N, Kreatinin N, Qlükoza N Seruloplazmin 0.16 N(0.2-0.6) Mİs 39 μg/dL N(70-150) PT N, APTT N, İNR 1.22 HBsAg negative, Anti HCV negative KRANİAL MRT MÜAYİNƏSİ. Beyin yarımkürələri morfologiyası təbii,patoloji siqnal yoxdur.Mədəciklər normal genişlikdədir.Bazal nüvələr və talamusların strukturu təbiidir.Mezensefalon,Pons,beyincik və uzunsov beyində patologiya aşkar edilmir.Kalvarial sümüklərdə MRT T1 və T2 hiperintens siqnal artımı qeyd edilir. OFTALMOLOJİ MÜAYİNƏ Miyopiya

GENETIK MOLEKULYAR TEST

ATP7B genində p.K832R polimorfizmi.Heteroziqot forma Vilson xəstəliyi aşkar edilib.

Müzakirə
Vilson xəstəliyində zədələnən P tip mis ATF-aza transporterinin hepatosit içində iki əsas işi aposeruloplazmindən enzimatik aktiv seruloplazmini əmələ gətirmək və öd kanalcıqlarına misi ekskresiya etməkdir.Buna görədə mis hepatositlərə çökür ödlə atıla bilmir.Toplanan mis qaraciyərdə steatozdan sirroza qədər müxtəlif dəyişikliklər,beyində bazal nüvələrə və digər mərkəzlərə çökərək baş ağrısından ekstrapiramidal problemlərə, yüngül depresiyadan antisosyal davranış pozuntusuna qədər müxtəlif problemlərə , gözdə buynuz qişaya çökərək Kayser Fleisher halqasına, böyrəklərdə Fankoni sindromuna, qanda Kumps neqativ hemolitik anemiyaya, oynaq əzələ probemlərinə və s.-ə səbəb olur. Qaraciyərdə olan problemlər hepatomeqaliya, davamlı yüksək plazma aminotransferaza səviyyələri və qaraciyərin yağlanması özünü simptomatik və ya asimptomatik göstərə bilir.Klinik simptomlar halsızlıq,ürək bulanma, anoreksiya, və ya qarın ağrısı kimi qeyri-spesifik əlamətlər ola bilir.Bəzən xəstələr anoreksiya,ürəkbulanma,sarılıq,yüksəlmiş plazma aminotransferaza səviyyəsi və anormal koaquloqramma nəticələri ilə kəskin hepatitə bənzər şəkildə özünü göstərir, ona görə də onunla differensasiya aparılmalıdır. Bəzi xəstələrdə sarılıq hemolitik anemiya fonunda baş verir.Xəstəlik dekompensasiya olmuş xronik qaraciyər xəstəliyi kimi- hepatosplenomeqaliya, assit, azalmış plazma albumin səviyyəsi və davamlı anormal koaquloqramma nəticələri ilə də özünü göstərə bilir. Bunlardan əlavə kəskin qaraciyər çatışmazlığı- laxtalanma sistemində ciddi dəyişikliklər və ensefalopatiya ilə də təzahür edə bilir.Kəskin Wilsonian qaraciyər çatışmazlığında aminotransferazaların yüksəlməsi (əsasən 1500-dən çox qalxmır), AST/ALT risbətinin 2.2-dən böyük olması və Qələvi fosfataza/ total bilirubinə nisbətinin 4-dən kiçik olması görülə bilir.Qaraciyərdəki dəyişikliklər uşaqlar və gənclərdə həm histoloji həm də laborator olaraq- qanda IgG-nin artması,ANA və ASM-nın müsbət olması ilə autoimmun hepatitə bənzəyə bilir, ona görə də onunla differensasiya aparılmalıdır.İləriləmiş xəstəlik artıq sirrozla nəticələnir. Nevroloji və psixiatrik problemlər xəstələrin 40-50%-ində təxminən rast gəlinir. İlkin olaraq beyincik və ekstrapiramidal problemlər kimi hərəki problemlər əmələ gəlir.Psevdoparkinsonizm, psevdosklerozis ,diskineziya kimi hallar MRT-də uyğun lezyonlarla müşayiət oluna bildiyi kimi tam normal MRT görüntüsü də ola bilir.Ekstrapiramid əlamətlərə üzdə əzələ dartınmaları,tiklər, dizartriya, disfaqiya, ətraflarda və çənədə kontrakturalar və s. aiddir. Psevdoparkinsonizm əlamətlərinə bradikineziya, dişli çarx fenomeni, koqnitiv problemlər və üzvi affektiv problemlər aiddir. Bazal gangliyonlar ,kortikospinal və kortikobulbar yollara misin çökməsi hesabına olur.Xəstəliyin psixiatrik prezentasiyası orqanik demensiya, bipolyar pozuntu,psixoz, antisosial və aqressiv davranış pozuntusu, uşaq və yeniyetmələrdə isə əsas sosiallaşma bacarıqlarında və məktəbdəki performansında dəyişikliklərdir. Neyropsixiatrik prezentasiyalı Wilson xəstələrində Kayser Fleisher halqasına 90-95% hallarda rast gəlinir. Diaqnostikasında Leipzig kriteriyasından istifadə edilir. 4 xal və daha artıq – Vilson diaqnozu qoyulur. 3 xal – Vilson xəstəliyi mümkündür amma əlavə testlərə ehtiyac var. 2 xal və daha az - Vilson xəstəliyi düşünülmürW. Müalicəsi xəstənin klinikasına görə dəyişir.Müalicə qida rasyonuunda misdən zəngin qidaların çıxarılmasından,medikomentoz müalicədən və qaraciyər transplantasiyasından ibarətdir. Medikomentoz müalicə sinkdən və oral mis şelatorları- D penisilamin və trientindən istifadə edilir. Hər iki şelator dərmanın təsiri misin sidiklə ekskresiyasının artmasına əsaslanır. D-penisilamin ilkin seçim preparatıdır, müalicənin başlanğıcında böyüklərdə-500 mg gündə 2-3 dəfə,uşaqlarda 20mg/kq/gün 2-3 dozaya bölməklə ; müalicənin davamında 250 mg gündə 3-4 dəfə istifadə olunur.B6 vitamininə olan ehtiyacı artırdığından gündə 25mg piridoksin müalicəyə əlavə olunur. D-penisilaminin istifadəsinin bəzi əlavə təsirləri var. Dərman qəbuluna başladığı ilk günlərdə nevroloji şikayətlərinin artması müşahidə edilə bilir.Dəridə müxtəlif elementlər-pemfiqus,elastozis perforans serpiqinoza və s. ortaya çıxa bilər.Miyelosupresiya, dərmanla əlaqəli qırmızı qurdeşənəyi (SLE), nefrotik sindrom, immunosupresiya kimi əlavə təsirləri var. D-penisilaminin qəbuluna hər hansı bir səbəb- əlavə təsirlərindən və ya fərdi həssaslıqdan maneə varsa trientindən istifadə olunur,onun əlavə təsirləri daha azdır. Trientin müalicənin başlanğıcında 500 mg gündə 2-3 dəfə, davamında 0.75-1.2 q/gün 2-3 dozaya bölməklə qəbul edilir. Sinkin istifadəsi onun misin mədə-bağırsaq sistemindən absorpsiyasına maneə olmasına və misin nəcisə çökərək atılmasına əsaslanır. Gün ərzində 3 dəfə 50 mg qəbul edilə bilər. Qida rasiyonunda dəyişiklik də müalicənin mühim bir hissəsidir.Misin zəngin olduğu qidalara – heyvanların qaraciyər , böyrəyi ; dəniz canlıları- istridyə, yengəc ; paxlalı bitkilər ; göbələk ; şokolad ; keşyu ləpəsi və s. aiddir. Bunları qida rasyonundan çıxarmaq və ya ciddi azaltmaq lazımdır. Ağır hallarda ( kəskin qaraciyər çatışmazlığı ) və ya dərman müalicəsi effektiv olmadığı hallarda qaraciyər transplantasiyasından istifadə edilir.

Şəkillər

Açar sözlər

• Vilson xəstəliyi

İstinadlar

Məqalə barədə təfərrüatlar:

Nəşr tarixçəsi

Dərc edilib: 25.Feb.2025

DOI: https://doi.org/10.28942/ajim.v2i1y2025.26

Müəllif hüququ

© 2022-2025 Azərbaycan Daxili Xəstəliklər Dərnəyi. Nəşr edilir: Uptodate İn Medicine tibb elmlər nəşriyyatı. Bütün hüquqlar qorunur..

Əlaqəli məqalələr

Addison xəstəliyi və böyrək çatışmazlığı

Baxılıb: 510